Stilistika

Stilistika je filološka ili lingvistička disciplina kojoj je glavni predmet proučavanja karakteristike i svojstva jezika, bilo govornog ili pisanog te književnog stila. Pod proučavanjem jezika spadaju na primjer modeli sintakse i retoričke figure koji su specifični za kontekste, razne grupe i književne žanrove.

Riječ stilistika dolazi od njemačke riječi Stilistik te francuske riječi stylistique, a sve to prema latinskoj riječi stilus što znači način pisanja ili pisaljka.

Ima neodređeni disciplinarni status jer se smatra posebnom lingvističkom disciplinom. Bavi se proučavanjem sredstava izvršavanja odnosno jezičnih jedinica te načina na koji se one spajaju i razmještaju. Stilistika može biti i dio teorije književnosti ili dijelom povijesti i tada se bavi proučavanjem postupaka i sredstava kojima se koristi neki autor ili skupina autora. Pošto zbog svega spomenutog stilistika ima dvojni status smatra se mješovitom jezično-književnom disciplinom. Ponekad se čak i dijeli na dvije posebne discipline, a to su književna stilistika i lingvostilistika. Za svaki jezik postoje i posebne stilistike.

Pojam stilistike prvi puta pojavio se u 19. stoljeću, ali njezina upotreba seže i dalje. Naime, prethodnici stilistike su poetika i antička retorika koje su se također bavile oko jezičnog izraza. Moderna stilistika je deskriptivna te se razlikuje od tog prethodnog normativnog pristupa glavnoj problematici književnog i jezičnog izraza.

U duhovnoj-povijesnoj školi u Njemačkoj filološkom analizom stila nekog autora težilo se doći do sintetičkog pojma određenog razdoblja, odnosno stila epohe. Spomenuta stilistička sinteza temelj je periodizacije umjetnosti u povijesti.

Osnivač predmeta stilističke kritike je L. Spitzer, a ona je jedinstvo vanjskog izraza ili forme te značenja dijela odnosno unutarnje forme. Do cjeline stilistika dolazi analizom detalja jezičnog izraza.

U 20. stoljeću razvija se najutjecajnija stilistička struja i to u okvirima strukturalne lingvistike. Njezin začetnik je Ch. Bally, švicarski lingvist. No, tek su njegovi sljedbenici primjenjivali njegove metode u književnosti, a to su bili Marcel Cressot, J. Marouzeau i P. Guberina.

Njemačka pragmatička stilistika polazi od toga da odbacuje samo ispitivanje stila kao zakonitost teksta te se bavi interakcijskim obrascima i komunikacijom. Američka pragmatička stilistika s druge strane stil tumači kao funkciju konvencija žanrova te tako nijeće individualni stilski izbor.

M. Riffaterre strukturalnu je stilistiku temeljio na generativnoj gramatici po kojoj je stil određen kao otklon od same norme koja upravlja tekstom, a to prepoznaje čitatelj.