Morfem

Morfem je najmanji odsječak riječi koji ima svoje značenje, a tvoren je tako da je izrazu pridružen sadržaj. Izraz morfema nazivamo morf.

Morfologija je znanstvena disciplina koja se bavi proučavanjem morfema. To je dio gramatike koji proučava oblike i vrte riječi.

S obzirom na funkciju, značenje i položaj razlikujemo različite vrste morfema.

Morfem po funkciji

Tvorbeni morfem koji služi za izvođenje novih riječi. Rječotvorni morfemi uvijek se moraju dodati na samu rječotvornu osnovu.

Funkciju rječotvornih morfema posjeduju afiksi pa s obzirom na to možemo razlikovati tri načina izvođenja riječi:

• sufiksalna tvorba
• prefiksalna tvorba
• prefiksalno-sufiksalna tvorba

Oblikotvorni morfem koji služi kako bi se tvorili novi oblici. Njegovu funkciju ima nastavak ili gramatički morfem, a dodaje se na samu oblikotvornu osnovu (liječnik +a)

Slobodni morfem u rečenici stoji samostalno (govor) dok vezani morfem ne može samostalno stajati (pro-, -ov).

Morfem po značenju

Leksički morfem je onaj koji nosi stvarno značenje riječi bez obzira na kontekst. Svi leksički morfemi čine osnovu.

Gramatički morfem je onaj koji nosi gramatičko značenje riječi.

Morfem po položaju

Prefiksalni morfem (prefiks) označuje se s oznakom P i stoji na početku riječi, odnosno dodaje se s njezine lijeve strane.

Korijenski morfem ili korijen označuje se s oznakom R i stoji na sredini riječi. On nosi glavno značenje riječi. Sve riječi koje se sastoje od istog korijena pripadaju jednoj porodici riječi.

Sufiksalni morfem ili sufiks označuje se s oznakom S i dodaje se na samom kraju riječi, odnosno s desne strane korijenskog morfema. Još se naziva i takozvani nulti morfem.

Sufiksalni i prefiksalni morfemi zovu se afiksalni morfemi.

Infiks ili umetak čini morfem koji je umetnut u sredinu riječi, između same osnove i nastavka.

Morfemska analiza

Morfemska analiza je raščlanjivanje riječi na morfeme prema položaju.

Primjer – pred + rad + nik + Ø (P + R + S +S)

Morfološka analiza

Morfološka analiza je raščlanjivanje riječ na osnove i nastavke.

Primjer – predradnik + Ø (osnova +nastavak)