Leksem je gramatički pojam koji označava samoznačnu riječi koja se odnosi na ukupno sve svoje oblike i značenja. Leksikologija se bavi proučavanjem leksema, a svi leksemi jednog jezika čine leksik. Leksem dolazi od grčke riječi léxis što znači riječ.
Što se tiče stupnja određenosti značenja, riječi dijelimo na punoznačnice i nepunoznačnice.
Punoznačnice (samoznačnice ili samoznačne riječi) imaju i leksičko i gramatičko značenje i ne ovise nikada o sintaktičkim vezama u kojima dolaze bez nepunoznačnica ili s njima. To su: glagoli, imenice, pridjevi, zamjenice, prilozi i brojevi.
Nepunoznačnice (suznačnice ili suznačne riječi) služe kako bi se uspostavili semantički i sintaktički odnosi između punoznačnica. Nazivaju se još i gramatičkim riječima ili odnošajnim riječima zbog toga što imaju samo gramatičko značenje, ali ne i leksičko. Pod nepunoznačnice spadaju veznici, prijedlozi, čestice i usklici.
Poznato je da svaki leksem ima uz glavno značenje i ono sporedno, odnosno izvedeno. Postoje dva osnovna načina za prenošenje značenja, a to su metonimija i metafora.
Jednoznačnice su leksemi uz koje je izjednačen opseg sadržaja i jedinog značenja.
Višeznačnice su leksemi u kojima se sadržaj sastoji od dva ili više značenja.
Postoje dvije vrste raščlambe značenja, a to su dva značenja, denotativno značenje i konotativno značenje.
Denotativno ili neutralno značenje govori o imenovanoj stvari na obavijestan i neutralan način, a nalazi se izvan jezične zbilje
Konotativno ili obilježeno značenje govori o imenovanoj stvari koja se nalazi izvan jezične zbilje, ali tako što unosi emocije, pristranost i afekte. Kada ovakvo značenje postane poznato većem broju govornika radi se socijaliziranom ili podruštvljenom značenju. Ako se ipak veže uz neke određene prilike ili leksik nekog autora, radi se o okazionalnom ili individualnom konotativnom značenju.
S obzirom na sličnost, razlike, pripadnost i srodnost leksema, možemo ih ubrojiti u jednu ili više skupina, a to su:
- sinonim
- paronim
- meronim
- antonim
- hiperonim
- homonim, homograf, homofon
- hiponim
- holonim
Odgovori